CHĘCINY
17 09 2011 r.
Sesja popularno-naukowa pt.
Klasztory franciszkańskie w Chęcinach na świętokrzyskich drogach świętego Franciszka
klasztor ojców franciszkanów, woj. świętokrzyskie
Organizator
Klasztor franciszkanów w Chęcinach
Dariusz Kalina p.o. kierownika OT NID w Kielcach
Program:
godzina 11.00 Msza Święta w intencji fundatora klasztoru ojców franciszkanów w Chęcinach, króla polskiego, Kazimierza Wielkiego
jak również wielkich wspomożycieli konwentu: Stanisłwa Branickiego (fundatora prac z XVII w ), oraz Stefana Bidzińskiego (fundatora prac z drugiej połowy XVII i pocz. XVIII w.)
Na temat franciszkańskiego zgromadzenia w Chęcinach wypowiedzą się:
– ojciec Paweł Chmura, Działalność zakonu św. Franciszka w Chęcinach obecnie
– Dariusz Kalina, Dawne wyposażenie klasztorów franciszkańskich w Chęcinach oraz mniej znane materiały do badania dziejów klasztorów franciszkańskich w Chęcinach
– projekcja filmu z udziałem profesora Wiktora Zina na temat klasztoru
O klasztorze ojców franciszkanów, z książki Dzieje Chęcin wydanej z funduszy miasta i gminy Chęcin:
Jak dotąd nie udało się wyjaśnić w pełni okoliczności fundacji chęcińskiego domu franciszkanów. Najstarszy znany nam opis konwentu z 1598 r. przytacza tekst bulli papieskiej wydanej na ręce biskupa poznańskiego Jana V h. Doliwa, datowanej z Awinionu dnia 5 marca 1367 r. Z jej treści dowiadujemy się o zamyśle króla Kazimierza Wielkiego ufundowania w miastach królewskich: jak to w Chęcinach, Opocznie. Skawinie, Szydłowie, klasztory franciszkańskie, i w tym celu prosi Ojca Świętego o wyrażenie zgody. Ówczesny papież, Urban V, przychylił się do tej prośby, jednakże przypomniał postanowienie papieża Bonifacego VIII, o tym że zgromadzenia takie mogą powstać jedynie w takich miejscowościach, w których może utrzymać co najmniej dwunastu zakonników .
Z przebiegu następujących wydarzeń wiemy, że tylko w Chęcinach zrealizowany został zamysł króla. Pytanie: dlaczego? W odpowiedzi na to pytanie powstała niezwykle interesująca hipoteza, wedle której, po zbudowaniu zamku około 1301 roku, przy istniejącej na terenie późniejszego miasta osadzie Skotniki osiedlili się koloniści przybyli z terenu Śląska. Byli to górnicy, którzy dla swoich potrzeb wznieśli zapewne niewielki, drewniany kościół p.w. św. Jakuba, obsługiwany przez cystersów jędrzejowskich.
Najbliższy parafialny kościół znajdował się w oddalonej o około 2 km wsi Hancin. Był on fundacji rycerskiej, powstał około 1280 r., a przed rokiem 1306 przeszedł w ręce panującego. Gdy władca Już po przeprowadzonej lokacji miasta przed 1325 r., wzniesiony został kościół miejski, ukończony jak się przypuszcza około 1350 r. Gdy około 1367 r. król postanowił ufundować w Chęcinach klasztor franciszkanów, mógł przeznaczyć im kościół p.w. św. Jakuba wraz z posługa duszpasterską nad górnikami.
Wytyczenie działki przeznaczonej na budowę klasztoru i kościoła mogło mieć miejsce niedługo po 1368 r. Jej granice obejmowały sześć prętów gruntu położonych w północno-zachodniej części miasta, jak się wyrażono wewnątrz murów miejskich . Prace budowlane zakończone miały być zakończone w roku 1388 , jednakże nie była to akcja jednorazowa: oś nawy kościoła jest nieco odchylona od osi prezbiterium, co świadczy o niejednorodności wzniesienia obu części świątyni. Klasztor zaś, jak zapisano w inwentarzu pochodzącym z 1612 r. był a prima fundatione suit muratus, lecz powodu pożarów i róxnych rujnacji był złożony z części murowanej mieszczącej kuchnię, refektarzami i jadalnią oraz drewnianych krużganków .
Nowopowstały dom św. Franciszka w Chęcinach należał do prowincji czesko-polskiej, która liczyła w końcu XIII wieku czterdzieści klasztorów zorganizowanych w siedmiu kustodiach – w czterech czeskich i trzech polskich. Generałem Zakonu był wówczas Tomasz z Frignano, wybrany na kapitule generalnej w Asyżu 6 VI 1367 r. (urząd swój pełnił do 1372 r.). Nie znany niestety tożsamości ówczesnego prowincjała. W roku 1517 r. powstała niezależna, samodzielna prowincja polska . Pierwszą wzmianka źródłowa potwierdzająca powodzenie fundacji pochodzi dopiero z roku 1411, kiedy wymieniony został gwardian Jan . W późniejszym czasie głucho o działalności zakonu. Przypuszcza się, że podczas wielkiego pożaru miasta w 1465 r. spłonął również i klasztor wraz ze swoim archiwum . Jego funkcjonowanie potwierdza zapis w inwentarzu z 1508 r. W połowie XVI w, powstało stowarzyszenie tercjanek zakonu św. Franciszka w Chęcinach. Panny te mieszkały w drewnianym domu nie-daleko klasztoru, przy obecnej ulicy Floriańskiej. Po objęciu przez nie własnego budynku klasztornego w połowie XVII w., dom ten był zamieszkiwany.
W dotychczasowej literaturze panuje pogląd, iż w okresie reformacji kościół i klasztor został przejęty przez różnowierców i użytkowany jako zbór, ulegając przy tym poważnej dewastacji. Miało to mieć miejsce około 1581 r. Bonawentura Makowski informuje nas przy tym, że w klasztorze obecni byli cały czas gwardian oraz dwóch zakonników. Protestanci opuścili klasztor po 1597 r., jak informuje tekst wizytacji prowincjała o. Donata z 1598 r.
Dnia 11 listopada 1817 r. ukaz cara Aleksandra I podał do wiadomości, iż zabudowania księży XX Franciszkanów wraz z kościołem w mieście Chęcinach przeznaczamy na więzienie, upoważniając niniejszym Komisję Rządową Spraw Wewnętrznych i Policji do ich zajęcia i przerobienia na powyżej rzeczony zamiar. O zamiarze tym przemyśliwano wcześniej, bowiem z datą 6 września 1817 r. z polecenia Namiestnika Królewskiego budowniczy województwa krakowskiego sporządził plan zabudowań klasztoru co spotkało się z oburzeniem mieszkańców i ojców, którzy wystosowali list z prośbą do rządu, aby klasztor został był zachowany. Jednakże Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, postanowiła, że zakonnicy przeniesieni zostaną do oficyny znajdującej się przy klasztorze Klarysek. Po przeprowadzeniu niezbędnego remontu, franciszkanie zostali przeprowadzili się do murowanym budynku przy ulicy Małogoskiej w 1818 r. Z listu prowincjała O. Hieronima Kaczorkiewicza skierowanego do biskupa kieleckiego wynika, że Rząd pozostawił zakon przy całkowitym funduszu. Przeto wszelkie dotąd posiadłości, grunta, zabudowania folwarczne, inwentarz folwarczny, inwentarz klasztoru, sprzęty kościoła, tudzież pobieranie procentów od wszystkich sum kapitulnych, zostawać mają pod administracyją X. Aleksandra Rutkiewicza, gwardiana .
Wbrew jednak tym postanowieniem, przystąpiono do spisania pozostawionego majątku ruchomego i nieruchomego. Dnia 2 kwietnia 1818 roku komisja świecko-duchowna sporządziła kosztorys majątku konwentu obejmującego: kościół, klasztor, oficynę (dom gościnny ze szpitalem), zabudowania gospodarcze (browar i piwnicę), i plac klasztorny na sumę 62037 złp. Do sporządzenia inwentarza ze strony duchownej wyznaczony został pleban chęciński ks. dziekan Mikołaj Tarczewski, który miał przygotować aukcję ruchomości pofranciszkańskich, oraz pochować kości spod kościoła i kaplicy św. Leonarda na cmentarzu kościelnym. Co zostało spisane 30 maja 1818 roku, a wykonane 4 czerwca 1818 r.
PS. Na spotkaniu 17 września zaprezentuję zachowane elementy wyposażenia kościoła franciszkanów….
