Sobków i jego zamek

Sobków powstał na terenie dawnej wsi Nida, dla odróżnienia od wsi tej samej nazwie a należącej do biskupstwa krakowskiego (położonej nieco dalej, w górę rzeki – nad Czarną Nidą), zwanej w XVI w. Nidą Frikaczka, Nidą Ryterską lub Nidą Sobkowską. O dawności osadnictwa na jej terenie świadczą badania archeologiczne, które jednak nie odnoszą się one w zasadzie do okresu wczesnego średniowiecza[1]. Najbliższym takim miejscem, które nazwać możemy centrum okolicznego osadnictwa jest położona na prawym brzegu rzeki wieś Mokrsko Dolne, gdzie w pierwszej połowie XIII w. powstał romański, murowany kościół[2].

Wydaje się, że powstanie wsi Nida wiązać należy z funkcjonującą odnogą traktu handlowego, poprowadzoną po lewym, wschodnim brzegu rzeki Nidy od strony południowej, tj. z rejonu ujścia rzeki Dunajec do Wisły, i dalej przez przeprawą w Nidzie, w kierunku północnym – do kasztelańskiego Małogoszcza, a później do powiatowych Chęcin. Drugim elementem stymulującym jej powstanie i rozwój było nadgraniczne położenie w stosunku do powiatów chęcińskiego i ksiąskiego, województw krakowskiego i sandomierskiego. Nie bez znaczenia było dogodne położenie nad rzeką, która w tym miejscu była na tyle płytka, ze stanowiła naturalna przeprawę[3].

Nie znamy daty powstania wsi Nida. Pierwsza wzmianka na jej temat pochodzi dopiero z 1438 r., kiedy była dziedziczną własnością Jana zwanego Biesiad (Beyszath), herbu Jelita piszącego się de Nida, syna Klemensa kasztelana radomskiego (1388-1419), a brata Mikołaja, chorążego sandomierskiego (1447-1454), piszącego się z Mokrska i Pacanowa. Robił on szybką i błyskotliwą karierę – najpierw był chorążym krakowskim (1442-1460), potem marszałkiem nadwornym (1449-1461), burgrabią krakowskim (1448), kasztelanem wiślickim (1462-1465), zmarł w 1465 roku[4]. Jego rodową siedzibą był zamek w Mokrsku Górnym, gdzie rezydował, stojący prawie naprzeciwko wsi Nida, blisko kościoła w Mokrsku Dolnym, w którym miał prawo patronatu, a wsie okoliczne należały do niego albo do jego współrodowców. spomniana przeprawa znajdowała się dokładnie w miejscu obecnej fortalicji sobkowskiej – wzmiankowana w XVI w., widoczna jest na Mapie Galicji Zachodniej z początku XIX w. Ruch pieszy i kołowy z Jędrzejowa po przekroczeniu nurtów rzeki, kierował się do Chęcin przez Tokarnię, w kierunku zaś przeciwnym droga ta prowadziła przez Staniowice do Korytnicy – i dalej.

W celu utrzymywania porządku i bezpieczeństwa na drodze budowano karczmy, co często było zaczątkiem osady karczemnej, a następnie wsi. Podobnie było zapewne z wsią Nida, pierwszą wzmianką o karczmie z jednym łanem roli do niej należącym w tej miejscowości posiadamy z 1510 r. kiedy była własnością Stanisława Frikacza. Opłacał on dwie grzywny i dwa grosze podatku, co wydaje się wielkością dość dużą jak na posiadane: części wsi Staniowice oraz karczmy z rolą. Pozwala to na twierdzenie, że na tejże drodze istniał wówczas dość spory ruch handlowy[5].

Genealogiczne drzewo rodu Jelitczyków szeroko się rozrodziło w XV w., jednakże jego przedstawiciele nie zajmowali już ważniejszych stanowisk w państwie czy hierarchiach ościennych powiatów. Nie znajdujemy również z początkiem XVI w śladów fundacji pobożnych wnajbliższych okolicach. Niewykluczone, że Johannes, heres de Skyby, zwany Berolth (może przekręcone: Bejzat?), sędzia zamku chęcińskiego, który zapisał w testamencie rolę zwaną Skibska Niwa chęcińskim franciszkanom w 1482 r. właścicielem wsi był przedstawicielem roku Jelitczyków, piszących się z Mokrska (Dolnego), a spadkobiercy jego nosić zaczęli nazwisko Skibscy[6]. Polityka rodowa prowadzona była dość chaotycznie, a zdominowały ją kwestie działów majątkowych, spraw sądowych – wyraźnie brak było wybitniejszej postaci, któryby nakreśliła wspólna dla wszystkich współrodowców kierunek postępowania. Wyzbywanie się fragmentów majątku rodowego przez Mokrskich było najprostszym sposobem na załatwienie bieżących zobowiązań – jak się przekonamy wkrótce dojdzie do sprzedaży gniazda rodowego z zamkiem i kościołem!

W niedługim czasie, bo już w 1529 r., na terenie wsi potwierdzone zostało funkcjonowanie folwarku rycerskiego (złożonego może wcześniej), z którego ról dziesięcina snopowa oddawana była plebanowi w Mokrsku[7]. Niedługo potem Nida była już w posiadaniu Rafała Ryterskiego, przedstawiciela gałęzi rodu Toporzyków piszących się z Dalewic w ziemi krakowskiej. Noszone przez niego nazwisko Riter pochodzi od nazwy miejscowości Rytro z zamkiem niegdyś królewskim, który z czasem stał się ich własnością gałęzi Toporzyków. Mógł on mógł wejść w jej posiadanie. i zdecydować się na wzniesienie tu właśnie siedziby o charakterze ryzydencjonalno-obronnym z końcem lat 20. XVI w., jako że wówczas ostatecznie wyzbył się swoich praw do rodowych Dalewic. Nieco wcześniej, w roku 1441 dziedzicem tejże wsi był Piotr z Pisar i Rytra h. Topór, a od 1470 do 1491 r. jego bliski krewny Rafał Ryterski z Dalewic h. Topór. Następnie po jego śmierci połowę wsi dostał Andrzej Ryterski, a druga połowa miała przypaść jako posag jego siostrze Małgorzacie, żonie Andrzeja Kośmirzowskiego z Kocmyrzowa. W 1498 r. w sądzie w Małogoszczu, Piotr z Kurozwęk pozywał tę Małgorzatę o uniemożliwienie tzw. obsadzenia swojej części Dalewic, gdyż jemu to przyznano wieś po konfiskacie jej dóbr, za tzw. nie obesłanie wyprawy wojennej (tj. nie wystawienie z własnych dóbr wyznaczonej liczby zbrojnych, taboru z zaopatrzeniem etc). Nie są znane dalsze losy tego sporu, wiadomo jednak, że ok. 1528 r. król Zygmunt Stary zezwolił Rafałowi Rycerskiemu, synowi również Rafała na zastawienie Dalewic w zamian za 426 florenów czynszu z tejże wsi, a w 1529 r. dalsze 12 grzywien czynszu za prawo odkupu Dalewic dla altarii św. Marii Magdaleny w kaplicy mansjonarzy w katedrze krakowskiej[8].

Księga podkomorska z 1540 r. wymienia właśnie jego jako właściciela Nidy. We wsi odnotowano wówczas dziewięciu kmieci osadzonych na półłankach, karczmę, czterech zagrodników, dwór (curia) z folwarkiem, most na Nidzie, cztery małe sadzawki, a w jej okolicy bory z barciami, pastwiska i łąki[9]. Budynek tejże rezydencji obecnie jest zachowany w dość dobrym stanie. Jest on „wtopiony” w południowe skrzydło fortalicji, stanowiąc najstarszy element założenia dworskiego. Na podstawie badań archeologicznych i architektonicznych możemy stwierdzić, że ówcześnie był to budynek wolnostojący, parterowy, trójdzielny, na wyniesionych ponad teren piwnicach (skrajne lokalności były sklepione, środkowa zaś nakryta drewnianym stropem). frontem zwrócony w stronę północną. Wewnątrz, po obu stronach centralnej sieni znajdowały się dwa pomieszczenia – jedno z nich nakryte stropem (w inwentarzu z 1799 r. nazywane Kurdygardą, obecnie sala restauracyjna) oraz drugie nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami (nazwane Skarbcem – obecne pomieszczenie hotelowe) i piecami w narożach. Wnętrze oświetlały okna ujęte w dekoracyjne kamienne obramienia, ściany były gładkie, tynkowane. Z pewnością budynkowi towarzyszyły dodatkowe budynki gospodarcze wzniesione zapewne z drewna, wzmiankowany folwark, towarzyszący dworowi lokalizować należy chyba w stronę południową[10]. Przypomnijmy, że w bezpośrednim sąsiedztwie dworu znajdował się most, przez który prowadziła przeprawa drogi przebiegającej z południa po lewym, wschodnim brzegu Nidy, na prawy brzeg, by przez Tokarnię, gdzie krzyżowała się z tzw. starą drogą chęcińską, dotrzeć do Chęcin.

Córka Rafała, Anna z Ryterskich otrzymała Nidę od ojca i wniosła ją wraz z ręką w dom Stanisława Sobka z Sułowa[11]. Ród Sobków vel Schopke wywodził się z terenu księstwa siewierskiego. Na przełomie XV i XVI w. występują w dokumentach bracia Wojciech i Baltazar piszący się z Sułowa Wielkiego, którzy swoją pozycję oparli na bliskich kontaktach z królem Zygmuntem Starym. Wojciech był nie tylko dworzaninem królewskim, ale też starostą głogowskim i opawskim, w 1508 r. poślubił Annę córkę Stanisława Szydłowieckiego i Zofii z Pleszewa, siostrę późniejszego kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego. Jego majątek ziemski położony był na Śląsku, zmarł w 1519 r. pozostawiwszy ze związku z Szydłowiecką czterech synów: Baltazara, Kacpra, Melchiora i Zygmunta. Jego rodzina przeniosła się do Małopolski, a opiekę nad małoletnimi objęli Mikołaj i Krzysztof Szydłowieccy. Z nich Baltazar, dziedzic Wąsoszy (koło Głogowa na Śląsku), dworzanin królewski, pojął około 1526 r. Marinę, córkę Jana Abrahama Józefowicza, skarbnika litewskiego. Do związku tego doprowadził Krzysztof Szydłowiecki, który prowadził prawną opiekę nad Mariną[12]. Po ślubie przekazała tytułem posagu swojemu mężowi Baltazarowi Sobkowi, tenutariuszowi in Koschicze, dobra soleckie (Solecz, Lazansko et castellum alias grodek pecies portam alias s. Nic. intro muros Crac.). Solec z zamkiem pozostały jednak w rękach jej ojca Abrahama, choć formalnie dzierżawione przez jego siostrzeńców Krzysztofa Szydłowieckiego: Krzysztofa, Mikołaja i Stanisława Sobków[13]. Tak o rodzinie tej tak pisze współczesny Mikołaj Rej:

Sobki więc w przypowieściach takie nazywano,

Co k’sobie wszystko garną i za to je miano;

Lecz nie prawie przezwiskiem na ty ugodzili,

Bo umieją to baczyć, nacz się urodzili,

I pewnie to dają znać, gdzie potrzeba tego,

Iż umieją używać na wszem stanu swego.

A jeśli kto nie wierzy, doświadczy wnet tego,

Jedno jadąc nie omijaj starosty warszawskiego[14].

Baltazar pochował swoją żonę w 1530 r. w kościele kolegiackim w Opatowie św. Marcina, gdzie umieścił kamienny nagrobek z herbem Leliwa oraz napisem (częściowo uszkodzonym, zob. wkładkę kolorową):

GENEROSVS BALTISAR SOBEK DE SVL[EI]-

-EW CAPITANEVS SOLECEN(SIS) ET LYĄZA-

N(SIS)[15] NOBILI MARINAE CONIVGI CHARISS-

-MAE POSVIT MORTVA EST AVT(EM) A(NNO) D(OMINI)

MDXXX TRIBVS FILIJS VTI FLOSCVL(IS)

ET MARITI DESYDERIO POST SE RELICT[O].

Baltazar zmarł w 1534 r., opiekę nad niepełnoletnimi jego dziećmi objęli stryjowie – Melchior Sobek[16], kanonik kapituł krakowskiej prepozyt stopnicki, kanonik kapituły krakowski, Zygmunt kanonik gnieźnieński oraz Piotr i Marcin Zborowscy[17]. Jego syn Stanisław był pierwszy raz żonaty w 1550 r. z Anną Chelmską h. Ostoja, córką Mariana Chełmskiego, gorliwą kalwinką[18]. O tej z kolei rodzinie tak pisał Rej:

Chełmscy w krakowskiej ziemi nie prostacy byli,

Bo w tym co przystojnego, zawżdy się ćwiczyli;

Bowiem o tem każdy stan pięknie poleruje,

Gdy cnocie bez wykrętów na wszem przysługuje;

Bo acz mogą do czasu ozdobić wykrętki,

Ale to na niecnotę barzo jest szpieg prędki;

Ale ty prostym torem, szlachcicze nieboże,

Idź, boć się wąż zataić pod trawą nie może[19].

Stanisław był zagorzałym kalwinem, drugi raz ożenił się ze wspomnianą Anną, córka Rafała Ryterskiego. W jej rodowych Dalewicach około 1560 r. jako heretyk i wróg kościoła katolickiego, zburzył kaplicę a dom i zabudowania duchowne spalił[20]. Wcześniej, 1551 roku, król zezwolił Stanisławowi Sobkowi na wykupienie z rąk Zborowskiego starostwa niegrodowego małogoskiego obejmującego miasto Małogoszcz (bez części zwanej Podkościelne i wójtostwa), oraz wsi – Cieśle, Leśnica (bez sołectwa) i Skorkowa. W niedługim czasie od momentu objęciu stanowiska, Stanisław Sobek odjął od funduszu mansjonarii małogoskiej sołectwa leśnicki, a poza tym dochodziło do nadużyć z jego strony w stosunku do kmieci z Leśnicy w części klasztornej tejże wsi. W imieniu konwentu Krzyżanowskiego w pierwszą niedzielę po Trzech Królach 1565 r. wręczono mu w dworze w Cieślach pozew wzywający go przed sąd z powodu czynienia krzywd poddanym klasztornym w Leśnicy[21]. Wydaje się wielce prawdopodobne, że Stanisław rezydował wówczas w ciesielskim dworze, wzmiankowanym w 1540 r., przy którym funkcjonowała kaplica – może zbór protestancki[22].

Realizował on błyskotliwą karierę – w latach 1551-1569 był starostą małogoskim, w 1563 kasztelanem bieckim, w 1564-1568, sądeckim, w 1566-1569 starostą tyszowieckim, w 1568-1569 kasztelanem sandomierskim i wreszcie podskarbim wielkim koronnym w 1568-1569[23]. Jak widzimy, podstawa jego majątku stanowiły dzierżawione królewszczyzny i dochody płynące z tytułu zajmowanych stanowisk, co z pewnością pozwoliło zgromadzić znaczny majątek. Niewiele wiadomo, w jakie przedsięwzięcia lokował posiadane środki finansowe – jedynie Niesiecki w swoim herbarzu zauważa, że małżeństwa zawarte przez córki jego brata Krzysztofa Sobka: Annę wydaną za Krzysztofa księcia Radziwiłła, wojewodę wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego, oraz drugą, nieznaną z imienia, wydaną za Żelechowskiego h. Ciołek – te wielką część dóbr z domu tego wyniosły[24].

Jedną z dróg pomnożenia swojej majętności było powołanie do życia ośrodka miejskiego na podległym sobie terenie. Stymuluje ono procesy gospodarcze, finansowe i kulturowe. I tak, w 1563 r., na podstawie zezwolenia króla Zygmunta Augusta wydanego w Piotrkowie Trybunalskim (podpisanego w imieniu króla przez wicekanclerza Piotra Myszkowskiego), Stanisław Sobek razem z żoną Anną lokowali miasto o nazwie Sobków na gruntach wsi Nida Ryterska, obdarzając je prawe niemieckim w wersji prawa magdeburskiego[25]. Powierzchnia, którą objęło to prawo obejmowała w 1820 roku – 591 mórg i 29 prętów[26]. Miasto otrzymało herb przedstawiający topór (należący do rodu Anny) okolony dwoma rogami jelenimi (nawiązanie do herbu Brochwicz), które opasały różne oramantacyje, w jego otoku umieszczony był napis: „PIECZĘĆ MIASTA SOBKOWA”[27]. Znamy dwa odciski pieczęci miejskiej – pierwszy pochodzi z dokumentu z 1789 r. i przedstawia w polu srebrnym czerwona głowę jelenia a nad nią umieszczono srebrny topór; drugie przedstawienie odpowiada zapewne opisanemu wyżej – na czerwonym polu dwa skrzyżowane brązowe jelenie rogi ze srebrnym toporem umieszczonym między nimi, u dołu umieszczony został znak V[28].

Stosownie do zapisów aktu lokacyjnego[29] wszyscy osadnicy biorący udział w jego realizacji już jako obywatele i mieszkańcy Sobkowa mieli odpowiadać we wszystkich sprawach przed wójtem dziedzicznym, a nie jak dotychczas przed sędziami, podsędkami lub ich urzędnikami. Zwykle stosowaną praktyka było, iż zasadźca miasta, czyli ten który w praktyce realizował akt lokacyjny, zostawał potem wójtem dziedzicznym. Wykonywał on jurysdykcję na terenie mu podległym, czyli władzę sądzenia, orzekania i karania mieszkańców, a również czasem ludzi przebywających czasowo. Był on faktycznie głowa miasta, reprezentował interesy mieszczan, formalnie jednak był wasalem pana feudalnego, do którego należało miasto.

Uposażenie wójta zwane było wójtostwem. W jego skład wchodziły grunty, parcele budowlane z budynkami, zwolnienia od podatków, prawo posiadania ław chlebowych, jatek, kramów, młyna, często łaźni, prawo polowania oraz udział w opłatach sądowych. Podstawą jednak był grunt ściśle określony przez właściciela miasta wraz z przynależnymi doń prawa i obowiązkami. Urząd ten był dziedziczny, zwolniony od większości opłat miejskich. Wójt wybierał radę miasta, mianował ławników, którzy rozstrzygali sprawy mniejszej rangi. W radzie miejskiej reprezentowana była elita miejska, reprezentująca całą społeczność miejską, posiadała lokalnie określone kompetencje, bywało że była organem nadrzędnym w stosunku do ławy miasta, przewodniczył jej burmistrz[30]. Nie spotykamy w dokumentach śladu działalności wójta dziedzicznego w Sobkowie, co może oznaczać, że zostało ono skupione przez właściciela. Rada miasta określała obowiązujące na terenie miasta prawo uchwałami zwanymi wilkierzami, dotyczącymi całokształtu życia miejskiego. Wydaje się, ze w Sobkowie nie wykształciła się ława miejska, a rada stanowiła właściwy samorząd miasta. Kodeks magdeburski określał zasady postępowania prawnego i egzekucji prawa, lecz większa część jego zasad regulowała działalność handlową i rzemieślniczą mieszczan sobkowskich. Był to przepisy porządkowe dla rzemieślników – na przykład zakaz wypiekania pieczywa niektóre dni, warzenia piwa częściej niż raz w tygodniu, dokonywania zakupów przed południem przez przekupniów w dni targowe, zakazu handlu wołami przez rzeźników, omijania dni targowych i jarmarków, handlu pokątnego i partactwa. Zabraniano ono również używania otwartego ognia po wyznaczonej godzinie, noszenia broni, zakaz uprawnia gier hazardowych, nadmiernie wystawnych zabaw czy przyjęć. Rada stała na straży zachowania integralności gruntów nadanych w akcie lokacyjnym – dlatego też wydawane były przepisy normujące tą stronę życia miejskiego – zakazywano wnoszenia skarg do innych sądów, zakazywano posiadanie nieruchomości przez ludzi bez stałego zamieszkania. Inne przepisy dotyczyły spraw związanych z prawem rodzinnym.

Ordynacja dotycząca rajców i ławników bywała różna, często byli oni wybierani przez właściciela miasta lub mieszkańców, a urzędy swoje zatrzymywali dożywotnio. Rada miasta prowadziła księgi wieczyste, rozpatrywały sprawy cywilne nie tylko mieszczan, ale również dotyczących interesów okolicznych chłopów, szlachty czy przedstawicieli Kościoła. Akta miejskie sobkowskie z lat 1563-1811 w połowie XIX w. widział w kieleckim archiwum F.M. Sobieszczański – dziś uznane są za zaginione[31]. Materialnym śladem działalności rajców sobkowskich jest kamienna chrzcielnica w kościele parafialnym, najwyraźniej sprawiona przez nich napisem: Slawetni Tomas Kaczorek Haelyas Romon 1626[32].

Miejscem spotkań władz miejskich był ratusz, stojący na głównym placu miasta – Rynku. Został on zlokalizowany przy głównej drodze prowadzącej z Korytnicy do Brzegów, przy której w odległości ok. jednego kilometra znajduje się zespól dworski (Nida Sobkowska), niegdyś (XIX w.) oddzielony od miasta rowem. Z jego północnego rogu wybiega ulica Kielecka prowadząca w kierunku fortalicji i dalej do Tokarni i Chęcin, niegdyś prowadziła również w kierunku przeprawy mostowej na rzece zlokalizowanej naprzeciwko pałacu sobkowskiego. W kierunku przeciwnym prowadzi ona w kierunki wsi Staniowice i Chomentów. Ulica równoległa do Kieleckiej dzisiaj nazywa się Długa i prowadzi do wsi Korytnica, stanowiącej fragment wspomnianej drogi głównej. Z południowo-zachodniego rogu wyprowadzono drogę, która z pewnością prowadziła w kierunku nieodległego brzegu rzeki, gdzie zlokalizowana została binduga, czyli „port” żeglugi śródlądowej, a z czasem wyłoniła się odnoga prowadząca do brodu (dziś mostu) w bliskości kościoła w Mokrsku.

Rynek ten ma dość znaczne wymiary 130 x 130 metrów, co musi zastanawiać, jako że sąsiednie miasta jak np. Chęciny, Małogoszcz, posiadają swoje główne place handlowe o znacznie mniejszych wymiarach. W przypadku Sobkowa mogło chodzić o specyficzny rodzaj zbywanego towaru – drewna. Przed połową XVI w. w okolicy Sobkowa intensywnie karczowano lasy – w celu przerobu drewna powstały w latach 40. XVI w. na terenie starostwa chęcińskiego tartaki – w Zajączkowie (na Łososinie), czy w Brzegach. W celu zapewnienia sobie bezkonfliktowego spławu wydany został z kancelarii króla Zygmunta III Wazy mandat w sprawie wolnej żeglugi na Nidzie z 1598 r., w którym czytamy:

…ludziom Stanu Szlacheckiego mieszkającym odnajmujemy, że dla pewnych przyczyn Nas z Rzeczypospolitą zachodzących umyśleliśmy rzekę Nidę rzeczoną z Chęcin Starostwa Naszego aż do Wisły, aby do nawigaciei sposobna być mogła, uprzątnąć rozkazać którei rzece Wierności Waszych majętności są przyległe. Za czym gdy rzeka pomieniona do nawigaciei będzie sposobna, więtszy z majętności swych pożytek mieć mogą…. Realizacja tego przedsięwzięcia wymagała likwidacji mostów, grobli i młynów[33].

Wracając do lokacji miejskiej, pierzeje rynku zostały podzielone na siedliska przeznaczone dla znamienitszych mieszczan, „pomniejszym” pozostawiano place „w ulicach”. Role należące do mieszczan rozmierzone zostały półłankami szerokimi na 12 stajań[34], położone były „za ogrodami”; otrzymali również bór położony na południe od Rynku, ciągnący się od drogi do Stanowic w kierunku Wierzbicy o szerokości 12 stajań, który mieli wykarczować; zapewniony mieli wolny wrąb na lasach nidzkich, stanowickich i wierzbickich. Do swojej dyspozycji otrzymali również pastwiska i łąki w rejonie brodu i od strony Mokrska. Na zagospodarowanie dostali, tak dotychczasowi mieszkańcy Nidy, jak i nowi osadnicy, 15. letni okres zwolnienia z podatku miejskiego zwanego szos, i czopowego na jeden rok – z czego domyślamy się funkcjonowania karczmy miejskiej. Po tym okresie mieszczanie zobowiązani byli do stałych opłat miejskich wynoszących: 5 groszy z roli (półłanka), 4 groszy od ogrodu, 4 grosze od domu w Rynku a dwa w ulicach, dalej, opłaty od słodowników, propinacji piwa, gorzałki, opłaty od piekarzy, szewców, którzy mieli prawo wyprawiać skóry zabitych zwierząt; komornicy mieli odrabiać pańszczyznę w wysokości jednego dnia. Wszyscy mieli obowiązek składać się na naprawę dróg i mostów. Otrzymali również zezwolenie na odbywanie targów i jarmarków[35].

Nie posiadamy żadnych wiadomości o Sobkowie w końcu XVI w. W 1654 r. dzielący się majątkiem Drohojowscy – Jan i Aleksander zastrzegli sobie po jednym mieszkańcu Sobkowa do swojej dyspozycji – z czego domyślamy się, że mieli oni może zasadźcami wsi lub miasteczek na Rusi[36]. W 1662 r. było 32 domy i 260 mieszkańców, a w 1673 r. po przejściu morowego powietrza ilość mieszkańców miasteczka spadła do 150[37].

Z dokumentów dotyczących miasta warto przypomnieć odkryty i opublikowany przez ks. W. Siarkowskiego, dokument króla Jana Kazimierza potwierdzony w Warszawie dnia 30 kwietnia 1667 r. wydany na ręce dziedziczki Sobkowa, Katarzyny z Komorowa Lackiej, hrabianki Liptowskiej, nadwornej marszałkowej Wielkiego Księstwa Litewskiego, a zawierający potwierdzenie przywilejów dla rzemieślników sobkowskich:

Także, jeśliby który z rzemieślników rzemiosł tych do cechu tego chciał się wkupić i mistrzem zostać, takowy każdy pieniędzy złotych pięć do skrzynki cechowy położyć, wosku funtów cztery i piwa achteli półtora dla braci wystawić powinien, a skądinąd przychodzący złotych dziesięć, wosku ośm także achteli piwa trzy ma wystawić, który gdy się wykupi i powinność odda, wolno mu będzie rzemiosło robić, jednak dwoje posługę kościelną i miasteczka, a odprawić. Kościelną, to jest świece w święta uroczyste jako i niedziele, mszej świętej zapalać i gasić. Mistrzowską zaś podług rozkazania starszych mistrzów wszelaką odprawować powinien będzie. Co gdyby tej posługi mianowicie kościelnej, odprawić raz zaniechał, za takowe niedbalstwo i omieszkanie winą czterema groszy na wosk do brackiej skrzynki każdego razu kazany ma być jakimże sposobem, gdy też w którymkolwiek brata domu, lubo bratu, albo żenie pozostałej ktobykolwiek w tym cechu był umrzeć przytrafiło się, na ten czas do posługi każdego zmarłego, wnoszeniu świec mistrzowie młodzi być mają być pilni, gdzie też i w innej służbie cechmistrzowskiej pod wina od braci uchwaloną. A gdyby który z towarzyszów rzemiosł pomienionych, którego mistrza miasteczka tego córkę, za żonę sobie wziął, a on by także był synem którekolwiek mistrza pomienionego Sobkowa z tych rzemiosł, takowy brat pieniędzy złotych cztery, wosku funtów cztery, pisa achtel do cechu naszego oddać powinien będzie, także lubo wdowę, któryby była przedtym, za mistrzem weźmie sobie za żonę, taki za równo pieniędzy złotych cztery do skrzynki cechowej, wosku funtów cztery i piwa achtel ma oddać. Do tego, jeśliby który mistrz na naukę ucznia przyjął, ten uczeń ma oddać do cechu achtel piwa; tegoż mistrz jego powinien uczyć trzy lata na wysługę a na pieniądze rok jeden, który uczeń ma pokazać list dobrego urodzenia swego we dwie niedzieli, a gdy się już doskonale rzemiosła wyuczy, mistrz jego ma go do cechu stawić i wyzwolić, który po wyzwoleniu do cechu wosku funtów trzy i pieniędzy złoty jeden do skrzynki. Schadzka każda bracka przez dwie niedzieli powinna bywać, która przez cechmistrze ma być odpowiednia, do której bracia wszyscy schadzać się powinni, gdzie mistrzów czterech obranych przy cechmistrzach powinni zasiadać dla czynienia sprawiedliwości spraw brackich odprawowania, a cokolwiek by w tej schadzce dobrego i potrzebnego wynaleźli i postanowili to drudzy bracia trzymać i zachowywać powinni będą. Gdyby też bracia, którego z między siebie na cechmistrzostwo obrać chcieli, takowy nie ma się wymawiać, alias według zdania i rozsądku zgodnego braci karany będzie. Na też cechmistrzostwo także bracia rzemiosł tych, mają wybrać między sobą cechmistrzów dwa mężów dobrych i mądrych, któryby umieli bracia drugą w porządku dobrym stanowić i rządzić, z występków karać i ku dobremu nachylać. Jeśliby się trafiło, żeby który mistrz drugiemu mistrzowi towarzysza odwiódł, ma być karany winą według starszych braci. Do tego mistrzowie pomienionych rzemiosł roboty przystojne i z materyi dobrych robić powinni za słuszna zapłatą albo urzędownie stanowiona, bez ciążenia ludzi; tego wszystkie cechmistrze doglądać mają. Ma też to być przestrzegano, aby rzemieślnicy z miast innych…, itd., itd.[38].

Tenże Stanisław Sobek ufundował zbór kalwiński w Sobkowie, podobno już około 1550 r., kiedy wraz z małżeństwem z Anną Chełmińską związał się z ruchem reformacyjnym[39]. Wydaje się jednak że stało się to cokolwiek później, bowiem w 1561 r. na synodzie w Pińczowie wymienione zostały zbory w sąsiedniej Łukowej, a Sobków reprezentowany był dopiero na synodzie w Sandomierzu w 1570 r., jak świadczą o tym Akta Synodów Różnowierczych. Budynek ten w zasadniczym zrębie zachował się do dnia dzisiejszego – jest to obecny kościół parafialny p.w. św. Stanisława. Pierwotnie jego wnętrze stanowiło jedno, prostokątne pomieszczenie, łatwo dające się podzielić na część „męską” i część „niewieścią”, a wejście do jego wnętrza mogło być umieszczone w miejscu obecnej Kaplicy Szaniawskich. Obecnie pierwotny charakter świątyni przypominają dwa okna umieszczone we wschodniej ścianie prezbiterium, które potwierdzają, że pierwotnie nie planowano umieszczenia ołtarza w tym miejscu. Wyposażenie zborów było bardzo skromne, najważniejszym elementem ich wyposażenia była kazalnica[40]. Ministrem (protestanckim księdzem) zboru w Sobkowie w tym czasie był Jan z Pokrzywnicy[41].

Zmiany dokonane z jego inicjatywy zaszły również na terenie pańskiej siedziby w Nidzie (Ryterskiej). Niewielki zespół dworski, jaki otrzymał wraz z ręką Anny zmienił na okazałą wiejską siedzibę obronną. Zostało rozplanowane nowe założenie na planie prostokąta o wymiarach 85 x 129 metrów, które według pierwotnego założenia miało być otoczone nurem obwodowym z czterema pięciobocznymi, piętrowymi basztami na narożach, usytuowanymi według stron świata. Jak ustaliła to profesor Maria Brykowska, pierwszy etap prac rozpoczęto przy dawnym dworze – obok baszty wschodniej umieszczony był przejazd bramny prowadzący dojazd z zewnątrz na dziedziniec, ujęty w kamienny renesansowy portal wykonany z różowego piaskowca, przeniesiony później w obecne miejsce. W narożu północno-wschodnim zlokalizowany został trójdzielny, jednotraktowy renesansowy budynek murowany na wysokich piwnicach nakrytych sklepieniem kolebkowym, z wejściem ujętym w kamienny portal w formie analogicznej co brama wjazdowa. Na pierwszym piętrze zlokalizowany zostały dwie loggie otwarte w kierunku doliny rzecznej, gdzie, jak się przypuszcza mógł znajdować się, lub też został tylko zaplanowany, ogród włoski. Na przeciwległym krańcu tegoż muru, w część północno-zachodniej, znajdowała się prawdopodobnie czwarta baszta, zapewne zniesiona przez wylew rzeki jaki miał miejsce w 1569 r.[42]. Tu też znajdowały się budynki gospodarcze, zapewne wzniesione z drewna, następnie w jego miejscu wzniesiony został budynek „pseudobastionu”[43].

Stanisław Sobek zmarł w 1569 r., nie wiemy gdzie został pochowany, zapewne gdzieś w Sobkowie, może w zborze przez siebie ufundowanym, gdzie istniał kamienny nagrobek poświęcony jego i jego małżonce Annie z Ryterskich pamięci, z herbami małżonków oraz datą 1570, istniejący jeszcze z początkiem XVII w.[44]. Zbór kalwiński funkcjonał i w późniejszych czasach – w 1576 r. ministrem był Jan Brzoza, w 1578 r. Jan Żołkovius, w Andrzej Strażnicius w 1602 r., a w 1632 r. Wojciech[45]. Znamy tylko nazwisko jednego z mieszczan sobkowskich pierwszej połowy XVII w. – był nim Krzyżanowski występujący w 1634 r.[46].

Stanisław Sobek był trzykrotnie żonaty – z pierwszą Anną Chełmską synów Krzysztofa, Piotra i Stanisława oraz córkę Krystynę, wydaną za Kiliana Drohojowskiego; z drugą żoną Anną z Ryterskich miał córki: Annę wydaną za Jana Sienieńskiego, podkomorzego sanockiego i Zofię); trzecia żona, którą pojął na przełomie 1568/69 r., Magdalenę z Jordanów, wdowa po podkomorzym przemyskim Stanisławie Wapowskim, nie dała mu dzieci. Scheda po nim pozostała przypaść miała początkowo bracia Mikołaj, Krzysztof, Piotr i Stanisław oraz córki Zofia i Krystyna. Ostatecznie dobra sobkowskie otrzymał jego syn Stanisław Sobek (starszy), który jak się wydaje nie piastował urzędów nadwornych, a nie słyszymy również o jego działalności w powiatowych Chęcinach[47].

Żonaty był z Zofią de Suleiowicze, jak świadczy napis umieszczony przez nią w kościele w Przemyślu, gdzie wspomniano o jego śmierci zaszłej w trzydziestym roku, gdy stanął w obronie szwagra Kiljana Drohojowskiego, herbu Korczak, starosty przemyskiego[48]

Za jego czasów prace przy wiejskiej siedzibie zredukowane zostały zapewne do niezbędnego minimum. Nie podzielał on żarliwości ojca do kościoła reformowanego, jak przekonuje nas tekst wizytacji kościoła z 1598 r. – kościół ten został przekazany katolikom, nosił wezwanie Najświętszej Marii Panny lubo nie poświęcony i bez uposażenia, i miał pierwszego plebana niejakiego Popińskiego, który po karczmach bijący się, przeszedł na luteranizm w Bytomiu. Tenże ledwie się wydobył z rąk podstarościego (Jedleńskiego – przyp. DK), gdyż go chciał w Chęcinach uwięzić za różne zgorszenia[49]. Formalnie kościół sobkowski został erygowany około 1597 r., a wpis do konsystorza krakowskiego został dopełniony 12 lipca 1599 r. Jego uposażenie, niezwykle skromne obejmowała prawo wrębu do lasów dworskich, swobodne wypasanie bydła i wolny połów ryb w Nidzie[50]. Sytuację tą najlepiej opisuje wspomniana wizytacja kanoniczna z 1598 r., w której zapisano, że miasto Sobków ma własnym kościół p.w. NMP w granicach parafii w Mokrsku[51].

Prawo do spadku z braku męskiego potomka z rodu Sobków, otrzymała Krystyna wdowa po Kiljanie Drohojowskim, podkomorzym przemyskim (1581), a następnie, od 1601 r., Maciej Stanisław Drohojowski, który miasto Sobków z przedmieściami, wieś Nida Ryterska z zamkiem murowanym i folwarkiem otrzymuje[52]. Żonaty był z Marianną z Czermińskich, z którą miał czterech synów Samuela, Jana Parysa, Aleksandra Dymitra i Krzysztofa Tomasza oraz córki Elżbietę, Annę i Magdalenę,

Za jego czasów dokonano znacznych prac budowlanych na terenie dworskim. Wspomniany budynek przy baszcie północno-wschodniej został najbardziej przebudowany. Inicjatywę tą należy wiązać może z umieszczeniem tu mieszkania dla ministra protestanckiego. Pamiętamy, że Stanisław Sobek (starszy) oddał zbór katolikom, a funkcjonowanie w Sobkowie innowierców stwierdzone jest do lat 30. XVII w. Powodem tej decyzji był fakt, że mieszkańcy Sobkowa i wsi okolicznych miejscowości byli w większości katolickiego wyznania, zaś protestancki minister pozostawał na utrzymaniu dworu – stąd logiczne było wydzielenie mu na terenie miejsce zamieszkania. Zamurowane zostały arkady loggi – w jednej z nich umieszczone zostało okno, drugą zamurowano i osadzono w niej kominek, od strony dziedzińca przebudowano wejście do piwnicy na okno, a do budynku dostawiono przybudówkę mieszcząca może klatkę schodową. W jego przedłużeniu, wzdłuż murów północnego, blisko rzeki znajdowały się, parterowe budynki gospodarcze w sąsiedztwie studni. W miejscu porwanej przez wodę baszty wzniesiono budynek „pseudobastionu”, w górnej kondygnacji zaopatrzony w trzy strzelnice kluczowe do broni palnej z jednym stanowiskiem armatnim w dolnej części. We wszystkich basztach osadzono kamienne strzelnice kluczowe. Wokół dziedzińca zlokalizowane były z pewnością – przy odcinakach muru wschodniego i południowego znajdowały się stajnie i wozownie[53].

Maciej Drohojowski zmarł około 1654 r., zebrani w Przemyślu synowie dokonali podziału schedy po ojcu – dobra sobkowskie obejmujące, miasto Sobków, Nidę Ryterską z „zamkiem”, Sokołów Podgórny i Sokołów Podleśny, Staniowice, Tokarnię i Wierzbicę, przypadły Krzysztofowi Drohojowskiemu, kasztelanowi sanockiemu[54].

Kariera i interesy Krzysztofa luźno związane było z otrzymanymi po ojcu podchęcińskimi dobrami– w roku 1662 r. ich właścicielem był już Aleksander Teodor Lacki, herbu Korczak. Był stolnikiem wielkim koronnym, marszałkiem nadwornym Wielkiego Księstwa Litewskiego (od 1654), krajczym koronnym (1656), podkanclerzym koronnym (1667), generalnym starostą krakowskim (1678). Był on dwukrotnie żonaty: 1’ z Anną Pacówną, 2’ z Katarzyną Komorowską, wdową po Piotrze Samuelu Grudzińskim[55]. Był poetą barokowym, do niedawna nieznanym nam współczesnym, wydawcą najsłynniejszej emblematycznej książki XVII w., której w staropolskiego przekładu był autorem[56].

Następnie w 1668 r. zakupił je Jan Wielopolski na Żywcu i Pieskowej Skale h. Starykoń. Był on trzykrotnie żonaty – pierwszą małżonką była Aniela Koniecpolska, drugą Krystyna Komorowska a trzecią Ludwika margrabianka d’Anquien, siostra królowej Marii Magdaleny, małżonki Jana III Sobieskiego. Dawało to podstawy twierdzenia u jemu współczesnych o bliskich kontaktach łączących jego i jego rodzinę z dworem królewskim[57]. Nic więc dziwnego, że z jego inicjatywy podjęto się na terenie zespołu dworskiego prac budowlanych. Niewykluczone, że projekt sobkowskiej rezydencji pochodzi od Tylmana z Gameren (1632-1709)[58], a inicjatorem przedsięwzięcia był Jan Wielopolski, żywo zainteresowany stworzeniem wygodnej stacji między zamkami w Pieskowej Skale, Żywcu a Warszawą. Budynek zachodnią elewacją był zwrócony ku rzece, gdzie nad jej brzegiem został założony tarasowy ogród. Po jego stronie przeciwnej przesunięto wschodni mur (ogrodzenie?) fortalicji w celu uzyskania dogodnego dojazdu do pałacu, wzniesionego na planie prostokąta o wymiarach 21,6 x 31.8 m. Był to budynek, murowany, parterowy, dwutraktowy, trójpasmowy, z czterema pawilonami w narożach. W jego wnętrzu zaprojektowano dwie części mieszkalne usytuowana po obu stronach części reprezentacyjnej. Prace zostały przerwane po śmierci fundatora, nie podjął ich także jego syn Jan Wielopolski, kanclerz wielki koronny[59].

Wkrótce, bo około 1683 r., dokonano aktu sprzedaży dóbr sobkowskich z niedokończonym pałacem. Zakupił go Rafał Sarbniewski herbu Prawdzic, kasztelan bracławski, starosta korytnicki (na Podlasiu), który rezydował czas jakiś osobiście na terenie Nidy Sobkowskiej w dawnym renesansowym domu. Większych prac budowlanych nie prowadzono. Zespół rezydencjonalny w Nidzie Sobkowskiej dostał się następnie w ręce ostatniego ordynata Ordynacji Myszkowskich – Józefa Władysława Myszkowskiego herbu Jastrzębiec, syna Franciszka Myszkowskiego i Anastazji Barbary z Sarbniewskich, co formalnie miało miejsce w 1692 r.[60]. Jemu także należy przypisać ostateczne ukończenie prac budowlanych na terenie zespołu dworskiego, co zostało podkreślone herbami Jastrzębiec Myszkowskich oraz Starykoń Wielopolskich umieszczonymi na nieistniejącym tympanonie na fasadzie pałacu od strony zachodniej[61].

Wnętrz pałacowych jednak właściciele nie zajmowali. Józef Myszkowski około 1725 r. sprzedał Sobków Konstantemu Felicjanowi Szaniawskiemu h. Junosza, biskupowi krakowskiemu, który w okolicy dokonywał zakupów ziemi, „zaokrąglając” majątek, który w przyszłości zwany będzie „Państwo Sobkowskie”. Jemu także należy przypisać podniesienie gospodarki na terenie miasta[62], wsi i folwarków okolicznych, jak również wykończenie wnętrz pałacowych w celu stworzenia możnowładczej siedziby wiejskiej, przeznaczonej w jego zmyśle dla bratanka Józefata Szaniawskiego. Formalnego przekazania majątku dokonał w 1732 r., który obejmował wówczas pałac i wieś Nida Sobkowska, miasto Sobków oraz wsie Jawor, Karsy, Korytnica i Lipa.

Józefat był starostą chęcińskim (1721-1740), małogoskim (zamienił z Remigianem Kucharskim posiadane starostwo ujejskie na małogoskie w 1726 r.), w 1729 objął stanowisko podstolego koronnego (do 1739). Był synem Hieronima Kazimierza Szaniawskiego, chorążego parnawskiego, dziedzica Niekludowa w Orszańskiem i Marianny Zaleskiej. Z żoną, Anną z książąt Ossolińskich, podskarbiną wielką koronną. miał udane małżeństwo z sześciorgiem potomstwa – byli to dwaj synowie: Ignacy (zamordowany w dworze w Nieznanowicach przez służbę w 1754 r.), i Konstanty Felicjan, starosta małogoski (zmarł w 1787), ojciec Stanisława Szaniawskiego, szambelana.

Z czterech córek: Anna wydana została za Józefa ks. Ossolińskiego, kasztelanica czechowskiego (była matką Józefa Maksymiliana, założyciela Zakładu Narodowego Ossolineum we Lwowie), Franciszka została norbertanką, Teresa za Dominikiem Bajerem, starostą kiszyńskim, a Maria Józefa czterokrotnie wstępowała w związki małżeńskie: za Stefanem Gałęzowskim, Wincentym hrabią Krasińskim, Tęgoborskim i Leonem Korzeniowskim[63]. Józefat zmarł po tygodniu choroby 17 sierpnia 1740 r. Pozostała po nim wdowa przy kościele sobkowskim wzniosła czy raczej przebudowała Kaplicę św. Anny, przeznaczoną na miejsce spoczynku jej rodziny. Pochowała najpierw męża (w 1740), któremu poświęciła barokowy pomnik wykonany z czarnego marmuru z napisem:

D. O. M.

Sta Viator Et Luge

Ill[ustrissi]mus Josephat Szaniawski Subdapi[f]er Regni

Checinen[sis] Małogosten[sis], Capitaneus.

Cui

Cunas Et Ortum Lithuania,

Cuturam Ingenij Et Scientias Exterae Nationes,

Fortunam Et Honores, Polonia

Felicem Hymeneum, Illustrissima Ossoliniorum Domus

Dedit.

Hoc Marmore Tectus Quiescit.

Hic Remotus Ab Aulae Culmine Lubrico,

Parta[m] Contentus Fortuna[m]

Erga Deum Pius, Majoribus Obseqvia,

Paribus Amicitiam

Inferiorib[us] Semper Reddidit Justitiam.

Tandem,

Duoru[m] Filioru[m] Et Quatuor Filiarum[m] Pater

In Dimidio Annorum Suorum

Cum ad Altiora Honorum Eudu[m] Esset

Ad Mortale[m] Praemature Offendit Lapide[m]

Siqvidem 10 Augusti 1740 Inter Aestivos

Sirii Ignes Febrili Concepto Calore

die 17 Ejusde[m], Extinctus Est AEtatis An[n]o 45

Maestissima Conjunx

Anna De Ossoliniis

Desideratissimo Coniugi

Hoc Posuit Monumentum[64],

a w 1754 r. syna Ignacego, nakazując pochować własne ciało obok męża i synów. Zmarła 23 grudnia 1780 r., w pięknym jak na owe czasy wieku 83 lat.

Nie wyszła powtórnie za mąż oddając się wychowaniu dzieci, działalności charytatywnej, religijnej – była dobrodziejką kościołów w Chomentowie, Korytnicy, Łukowej, w 1751 r., łożyła na ołtarz św. Anny w Pińczowie, w 1752 r. dała kościołowi w Biechowie relikwiarz Krzyża Świętego[65]. Na terenie pałacu wystarała się o uzyskanie mniejszych wnętrz mieszkalnych, rozbudowując od strony północno-wschodniej narożne pawilony, a w przestrzeni między pawilonami od południowego-wschodu założono trójprzęsłową, otwartą galerię, zwieńczoną półkolistym tympanonem; drugi tympanon umieszczono na ścianie południowej z inicjałami A(nna) S(zaniawska). Fasadę tę należy przypisać architektowi Ferdynandowi Naxowi i datować na około 1770 r.[66]. Następnie majątek otrzymał syn Konstanty Felicjan Szaniawski wraz z żoną Anna ze Scypionów. Na mocy przywileju króla Augusta II Mocnego objął w 21 V 1742 r. objął on starostwo niegrodowe małogoskie, w 1758 r. został komornikiem Jego Królewskiej Mości, kawalerem Orderu Opatrzności Boskiej; za jego czasów doszło do powstania Bractwa Trynitarzy przy kościele sobkowskim[67].

Na terenie dawnej fortalicji prowadzone były w czwartej ćwierci XVIII w. prace budowlane, zniesiono pawilony od strony rzeki, a do korpusu głównego pałacu dobudowano czterokolumnowy portyk, przekryty tympanonem z herbami Ślepowron i Jastrzębiec, a od strony północnej dwuprzęsłową galerię. Efekty tych zabiegów widoczne są w pozostałych obecnie ruinach pałacu w Sobkowie[68].

W 1790 r. na terenie dworu w Sobkowie jak się wyrażono, znajdowały się dwór zamieszkały przez pięć osób szlachty, dom dworski, w którym mieszkało sześć osób pochodzenia szlacheckiego, dom należący do stolarza dworskiego, zabudowania folwarku oraz browar[69]. W tym też czasie (1799) powstały dwa, podobne do siebie, opisy zabudowań należących do dworu.

Jego właścicielem był wówczas Konstanty Felicjan Szaniawski. Z końcem tego wieku rodzina Szaniawskich przeniosła się do Krakowa, majątek został dzierżawiony, w latach 1814-1818 trzymali je Jan i Rozalia Zarzyccy z Opatkowic Murowanych, a potem Stanisław Rohland. W 1819 r. ojciec zdecydował się przekazać pałac z wsiami Nida Sobkowska, Sokołów Dolny i Sokołów Górny oraz Wierzbicę swojemu synowi Stanisławowi, który w 1825 r. go sprzedał. -Zakupiły je Teresa z Krajewskich Rastawiecka i Anna z Krajewskich Nakwaska, potem Henryk Nakwaski, a po siedmiu latach Ignacy Dobrosławski h. Nałecz. Ten zaciągnął od Mojżesza Rottenberga z Chęcin dług wierzytelny w 1839 r., którego spłata przychodziła mu z wielkim trudem i wreszcie po jego śmierci pozostała „majętnością” w dyspozycji wdowy z dziećmi. W konsekwencji kłopotów finansowych dobra Sobków przeszły na Marcelego i Leokadię z Lesieckich Dobrosławskich.

Według akt Dyrekcji Ubezpieczeń w tym czasie na terenie dworskim znajdowały się: dwór murowany kryty gontem (czyli skrzydło północne), spichlerz murowany kryty gontem, spichlerz drewniany, murowany dom czeladny, murowana owczarnia i stajnia, dom do wyrabiania kafli, browar (w złym stanie), murowane mieszkanie ekonoma, murowana krowiarnia kryta słomą, murowana wołowonia kryta gontem, drewniane kurniki, dom drewniany dla cieśli, drewniany dom dla karbowego, drewniany dom dla parobka, drewniany dom dla owczarza, murowana kuźnia z mieszkaniem. Marceli Dobrosławski stale pożyczał pieniądze od chęcińskich Żydów w tym od Mojżesza Rajmana, zalegał również ze spłatą rat pożyczki Towarzystwa Ziemskiego, co spowodowało wystawienie majątku na licytację. Wobec faktu, że długi wobec Rajzmana i Grendla z Schajwachów nie zastały spłacone, dobra Sobków zostały sprzedane przed terminem wierzycielom. Następnie od rodziny Rajzmanów w 1914 r. kupił żydowski kupiec z Chmielnika Jakub Szalomonowicz Nowak, w 1919 r. Szlama Henoch Kaminer (rodzina przejęła również majątek w Podzamczu Chęcińskim). W momencie wybuchu drugiej wojny światowej majątek posiadał Szlama Kaminer z żoną Lipą oraz Judka Rozentrauch. Po 1944 r. zgodnie z założeniami Manifestu PKWN dobra te przeszły na skarb państwa, ziemie dworska podzielono miedzy okolicznych chłopów. Budynki dawnego zespołu dworskiego leżały w ruinie lub były opłakanym stanie[71].

Z tym mocno nostalgicznym nastrojem doskonale komponował się nastrój posępnej legendy, niegdyś opowiadanej przez miejscowych, turyście, który zabłądził w te strony: Między gminem o palcu tym (sobkowskim) krąży podanie, że założyciel tejże budowli, jednego ze swych krewnych za niewiadomy występek pozbawił życia w okrutny sposób, że go okutego w kajdany wsadził do jednej z baszt i tam bez pokarmu do śmierci pozostawił. Duch zmarłego, według baśni ludowej, ma się błąkać w murach pomienionego pałacu i niepokoić ludzi. Czy podanie to osnute jest na kacie rzeczywistym i tylko ubarwione fantazją, czyli jest wynikiem imaginacji ludu, trudno także coś stanowczo wyrzec…[72].

~ Dariusz Kalina