Siedlce
25 09 2011 r.
Sesja popularno-naukowa (i promocja książki pt. W parafii Łukowa) pt.
W rycerskim gnieździe rodowym Jelitczyków
Siedlce, pałacyk (ob. szkoła)
Organizator:
Barabara Żądecka, radna z Ostrowa, Paweł Kaczor radny z Siedlec, Paweł Bukowski, radny z Lukowej, Ryszarda Ziemnicka, dyrektor szkoły w Siedlach, Dariusz Kalina p.o. kierownika OT NID w Kielcach
Program:
godzina 15.00 Msza Św. w intencji dawnych dziedziców i mieszkańców Łukowej i wsi okolicznych
15.4517.30 – akademia na terenie szkoły (dawny dwór), z udziałem młodzieży
Pierwszy kościół w Łukowej drewniany został wzniesiony w 1408 r. przez dziedzica Łukowej Klemensa Jelitko. Przetrwał on do połowy XVIII w., podczas wizytacji biskupiej z 1748 r. budynek kościoła był drewniany, miał zakrystię i kruchtę, posadzkę z kamienia. Na chórze muzycznym znajdowały się małe organy. Na cmentarzu przykościelnym ogrodzonym parkanem stała dzwonnica i kostnica. Całość była w bardzo złym stanie technicznym.
W roku 1753 w jego miejscu został wzniesiony nowy kościół, również drewniany, p.w. Pocieszenia Najświętszej Marii Panny, z fundacji Anny z Ossolińskich Szaniawskiej. Był on zlokalizowany na południowy-zachód od obecnego murowanego kościoła, istniał jeszcze w 1902 r., kiedy został uwidoczniony na rysunku Jana Olszewskiego obok wznoszonej nowej murowanej świątyni. Stary budynek miał nawę i prezbiterium rów-nej wysokości, pod osobnymi dwuspadowymi dachami, z sześcioboczną sygnaturką. Nawa zbudowana była na planie kwadratu o wymiarach 29 x 30 łokci, do której przylegało od południa podobne, nieco węższe, prezbiterium, przy nim zakrystia, zaś od strony zachodniej do nawy przystawiona była kruchta. Jeden z ołtarzy drewnianych nosił tytuł Przemienienia Pańskiego. W inwentarza kościoła z 1829 r. wejście główne umieszczone było od strony północnej, zaś drugie w kruchcie bocznej, gdzie znajdowała się kamienna kropielnica. Nawa miała podłogę i powałę wykonaną z desek, w prezbiterium z kamiennych płyt. Wnętrze świątyni oświetlało sześć okien, zakrystię jedno. Ołtarz główny wykonany z drewna, snycerskiej roboty, p.w. Pocieszenia Matki Boskiej. Boczne podobnież, p.w. św. Józefa i Przemienienia Pańskiego. Pośrodku kościoła umieszczona była płyta marmurowa z zatartym napisem, zasłaniająca zejście do grobu. Teren kościelny był oparkaniony, otoczony lipami.
W 1837 r. nastąpiło zawieszenie działalności parafii w Łukowej i przyłączenie jej do parafii w Chomentowie. W 1839 r. odnotowano, że ściany kościoła są zewnątrz tarcicami obite, zniszczony dach wymagał napra-wy, chór muzyczny posadowiony na belkach wpuszczonych w ścianę, był niebiesko malowany .
Dopiero w 1841 r. mianowano kolejnego proboszcza w Łukowej. Podjęto wysiłek wyremontowania kościoła, czemu patronował ks. Jan Chryzostom Banachiewicz, a Wincenty Męczykowski zebrał pieniądze na prace wokół kościoła i dzwonnicy oraz wystawienie budynków plebana, który planował jednak wzniesienie nowego kościoła na Górze Golec .
W 1899 r. powstał projekt autorstwa Franciszka Ksawerego Kowalskiego, dotyczący rozbudowy istniejącego kościoła, polegającej na dobudowie murowanej nawy do drewnianego kościoła . Wkrótce jednak zdecydowano jednak poszerzyć zakres proponowanych prac planując dobudować również murowane prezbiterium raz dwie kaplice. Aby zachować ciągłość pracy duszpasterskiej, zaplanowano że stary kościół będzie funkcjonować do czasu zakończenia budowy. Stało się tak, gdyż uzyskano większą niż zamierzano sumę pieniędzy od wdowy po zmarłym tragicznie Kazimierzu Bierzyńskim, Józefę ze Śliwińskich Bierzyńskiej z Ostrowa. Prace rozpoczęto 19 VII 1900 roku według zmienionego projektu F. K. Kowalskiego, a prowadził je majster Wincenty Domagała z Kazimierzy Wielkiej. Poświęcenia ukończonej świątyni dokonano 2 II 1902 pod wezwaniem Przemienia Pańskiego. W 1903 r. poświecono kaplicę zwaną św. Kazimierza Królewicza albo Bierzyńskich, zapewne z zamiarem pochówku fundatorki (pochowana została w innym miejscu – w Warszawie). Umieszczono w nim obraz przedstawiający świętego ofiarowany przez Józefę Bierzyńską, pędzla J. Pawłowskiego w 1901 r.
W kaplica św. Kazimierza znajdować się miał ołtarz rokokowy, pochodzący z dawnego ołtarza głównego z rzeźbami świętych i obrazami św. Antoniego, na zasuwie obraz Matki Boskiej Różańcowej.
Pierwszym proboszczem zbudowanego kościoła, był wspomniany Jan Chryzostom Banachiewicz, zmarły w 1909 roku, pochowany w kaplicy Dewitzów na cmentarzu parafialnym. W tym też roku wybudowano plebanię, według tradycji z drewna pochodzącego z rozbiórki starego kościoła.
Po 1930 r. wzniesiona została kaplica dostawiona do ściany wschodniej nawy, która stanęła w miejscu na-wy drewnianej świątyni. Kościół do 1933 r. wewnątrz był jedynie wybiałkowany, a mury zewnętrzne w 1947 r. otynkowano. Ze starego kościoła przeniesiono obraz XVII-wieczny z przedstawienie Matki Boskiej z Dzieciątkiem w sukience z XVII w ..
Jest to budowla murowana z kamienia, składa się z prostokątnej w rzucie nawy i zamkniętego wielobocznie prezbiterium, oddzielonych od siebie arkadą, oraz dostawionej do ściany wschodniej prezbiterium zakrystii. Do wnętrza prowadzą dwa wejścia, z zaprojektowanych trzech. Wejście główne przez kruchtę poprzedzoną dwoma romańskimi kolumnami z kamienia. W prezbiterium oświetlone jest przez dwa okna, nawę cztery i dwa umieszczone w ścianie frontowej, w obie kaplice po dwa. W całym kościele i w kaplicach .znajdują się sufity. Kościół został konsekrowany w 1958 r. przez biskupa kieleckiego Jana Jaroszewicza. W 1980 r. odnowiono polichromię, w l. 1991-93 przeprowadzono prace konserwatorskie.
Wyposażenie
Ze starego kościoła przeniesiono obraz XVII. wieczny z przedstawienie Matki Boskiej z Dzieciątkiem w sukience z XVII w. umieszczając go w ołtarzu głównym w bogato zdobionej sukience z ok. XVII w. Na zasuwie widnieje obraz przedstawiający Pana Jezusa w Ogrójcu pocieszanego przez Anioła pędzla R. Mastelskiego z początku XX w., wyżej obraz św. Rocha, zaś po bokach umieszczono figury św. Piotra i Pawła.
W ołtarzu bocznym prawym, stoi ołtarz z obrazem Przemieniania Pańskiego, po jego bokach stoją figury św. Antoniego i św. Dominika, wysoko Matka Boska Królowa.
W ołtarzu bocznym prawym, umieszczony został obraz św. Józefa z Dzieciątkiem powyżej Dobry Pasterz. Po prawej stronie figury św. Doroty i św. Elżbiety. Ołtarze i ich elementy powstały w początkach XX w. (oprócz Obrazu Matki Bożej z Dzieciątkiem).
W prezbiterium wiszą dużych rozmiarów obrazy wyobrażające spotkanie Pana Jezusa podczas Drogi Krzyżowej; drugi to scena Ukrzyżowania z św. Marią i św. Janem, Marią Magdaleną.
W kaplicy św. Kazimierza umieszczony jest obecnie ołtarz drewniany architektoniczny z obrazem św. Antoniego z Dzieciątkiem, po jego bokach stoją rzeźby przedstawiające św. Stanisława i św. Wojciecha, wysoko umieszczony został obraz Matki Boskiej Różańcowej.
Ambona w miejsce starej, została wzniesiona po 1918, na ścianach mównicy umieszczone są płaskorzeźby przedstawiające Ewangelistów i alegoryczne przedstawienie Polski .
W zakrystii znajduje się relikwiarz św. Agnieszki z pocz. XX w., oraz kielich srebrny z drugiej ćwierci XVII w. z umieszczonymi na stopie scenami: Modlitwa w Ogrójcu i Ecce Homo oraz rozdzielający je kartusz herbowy z godłem Ostoja (w miejscu klejnotu umieszczony została infuła biskupia).
Późnorenesansowa chrzcielnica wykonana z ciemnobrązowego chęcińskiego marmuru, datowana na początek XVII w. Na trzonie ma wyryty herb z godłami: Pilawa, Jastrzębiec, Starykoń i Lis oraz literami SS DK. Zapewne do niej odnosi się informacja, że kupił ją w ks. J. Piechowicz (1879-1881). Zapewne również kropielnica marmurowa z podobnego materiału, datowana na drugą połowę XVIII w .
Organy
Opis kościoła z 1748 r. wymienia w kościele małe organy, inwentarz z 1829 określa je jako 6. głosowy instrument. W 1875 r. zbudowano nowy instrument przy zachowaniu rokokowej szafy, przez Tomasza Grudzińskiego, które ze starego przeniesiono do obecnego kościoła .
Dzwonnica
W inwentarzu z 1829 r. określono jako mocno zniszczoną, stojąca przy ulicy, w rogu cmentarz przykościelnego. W obecnie stojącej zawieszony jest dzwon pochodzący z 1606 roku z napisem:
Ad laudem solius Jehowae reperata 1606
Veni cito o D. Jezu
z herbem Jelita (Łukowskich) umieszczonym między literami:
M. L. P.A.L, P. L., B.L.
Ostrów
Zabudowa wsi skupiona jest na lewym, południowym brzegu Czarnej Nidy, nieopodal dawnej przeprawy przez rzekę w kierunku północnym. Nazwa wsi zapisywana jako Ostrów Kielecki (XIX w.) pochodzi od staropolskiego słowa ostrów oznaczającego wyspę.
O wczesnym osadnictwie na jej terenie świadczą wykopaliska archeologiczne przeprowadzone w 1927 r. .
Najstarsza wzmianka o tej wsi prywatnej pochodzi z aktu erekcyjnego kościoła parafialnego w Chomentowie p.w. Św. Krzyża, św. Mateusza i św. Marii Magdaleny. Okręg parafialny obejmował wsi: Chomentów, Łukowę, Ostrów, Wolę oraz połowa Stanowice, a ufundował ją rycerze Jakub, Mikołaj i Wszegniej, panowie piszący się z Chomentowa, a wsie wcześniej należały do parafii w Kijach. W 1408 roku wyodrębniła się parafia w Łukowej, w której zasięgu znalazł się Ostrów .
Jan Długosz w swoim opisie osady miał wątpliwości co do jej przynależności parafialnej. We wsi znalazł łany osiadłe przez kmieci, folwark, karczmę, zagrody, z których dziesięcina snopowa oddawana była do kościoła w Chomentowie o wartości sześciu grzywien. W innym miejscu wspomniał, że dziesięcina z Ostrowa, wsi położonej koło Kielc, została zamieniona na dwa łany położone we wsi Złota należącej do biskupstwa krakowskiego, należące do scholastyka kieleckiego .
W pierwszej połowie XVI w. (1529), dziesięcina z ról kmiecych oddawana była do kolegiaty kieleckiej, zaś z gruntów dworskich prebendarzowi św. Tomasza przy kościele w Mokrsku (Dolnym), a wieś została zaliczona do parafii w Brzezinach .
Według rejestru poborowego z 1540 r. wieś należała do Jana i Piotra Ostrowskich. We wsi jeden kmieć był osadzony na jednym łanie, a pięciu na półłankach, a półtora łanu leżało odłogiem. Dalej były dwie zagrody i jedna pusta, ponadto karczma i młyn z sadzawką na Czarnej Nidzie. Były dwa dwory (curiae) należące do dwóch dziedziców oraz wspólny folwark, bory, lasy z pasiekami. Całość otaksowano ogółem na 170 grzy-wien .
W latach 1571-1632 r. akta synodów różnowierczych notują w Ostrowie, wsi będącej własnością Szafrańców, zbór protestancki, przy którym w 1621 r. jako minister protestancki odnotowany jest Zygmunt Rzepecki, a w roku następnym Jakub z Radziejowa . Części wsi do katolickiego zapewne wyznania posiadali Mikołaj Ostrowski z bratem, jak również niewielki dział posiadała Anna Grabkowska, których położenie określono w 1573 r. jako Brzeziny-Ostrów .
Wkrótce Ostrów stał się własnością skoligaconych z Ostrowskimi Grabkowskich. Jeszcze w 1621 r. pod-czas tzw. okazowania wystąpił Stanisław Ostrowski, którego córka wniosła Ostrów w dom Grabkowskich h. Jastrzębiec . W tym czasie występują w dokumentach Krzysztof Grabkowski i Kacper Grabkowski . Ten ostatni był współdziedzicem dóbr Kazimierzy Małej, wraz z Janem i Piotrem, ale mieli zapewne jakieś działy we wsiach położonych w parafii Brzeziny. Wojciech (może jego syn), podwojewoda krakowski, potem podsędek krakowski (1661), miał synów Samuela, Franciszka, i Beniamina. Ten miał za żonę w 1661 r. Teresę z Mirowa Myszkowską, siostrę wojewody krakowskiego, był łowczym rożańskim, syn jego, Jan Beniamin, dziedzic wsi Zgórsko, żonaty był z Zofią z Rataj Rarowską, z którą miał córkę i synów Stefana, Aleksandra, Zyg-munta i Władysława. W 1676 pozostała po nim wdowa wraz z matką Teresą, miały wieś Ostrów
Syn Stefana, dziedzica Gaj i Dobruchów, Józef popisał elekcję 1764 roku z województwa lubelskiego. Z tego zrodzony syn Kajetan, z vicesgrrenta sądowego chęcińskiego, żupnik 1771, skarbnik (1775), wojski opoczyński, sędzia grodzki chęciński (1785), z żony Marianny Fabiańskiej miał syna Wincentego Bartłomieja i może Wojciecha, vicegerenta chęcińskiego (1771) z tego rodu pochodził Roch Grabkowski ze skarbnika (1779), wojski mniejszy chęciński (1783) miecznik chęciński (1785-1794), żonaty był z Barbarą Dąmbską, miecznikową innowłodzką .
Jan, syn wspomnianego wyżej Kacpra, miał córkę Elżbietę Grabkowską, zaśłubioną Mikołajowi Stradomskiemu h. Prus Pierwszy, piszącego się na Ostrowie, pisarzowi grodzkiemu chęcińskiemu, z którym żyła w separacji, a razem z Katarzyną Gręboszowską była współzałożycielką klasztoru klarysek w Chęcinach .
