Chęciny, Kaplica św. Leonarda tzw. Branickich

Kaplica znajduje się na przedłużeniu skrzydła północnego klasztoru. Nazywana jest Kaplicą Branickich, z sugestią, że przeznaczona została na kaplicę grobową rodziny dobrodziejów chęcińskiego konwentu.

W tekście wizytacji klasztoru z 1598 r. wspomniano o kaplicy cieszącej się wielkim nabożeństwem u wiernych p.w. św. Leonarda[1]. Jednakże data powstania kaplicy jak i jej autor pozostają nieznane. Próbuje się przypisać jej autorstwo osobie Kacpra Fodygi, łącząc jej fundację ze Stanisławem Branickim, co o tyle było prawdopodobne, że kaplica ta wraz z dekoracją jest bliska jest kaplicy grobowej Fodygów. Przeczą temu fakty: Kacper zmarł ok. 1624 r., Stanisław Branicki w 1620, zaś data na tęczy (1641), jak również herby Jana Klemensa Branickiego i jego żony wskazują na, przynajmniej w stosunku od wystroju artystycznego o późniejszej dacie powstania. Kompromisowe stanowisko w tej mierze zajął ostatnio Karpowicz, który wzniesienie murów kaplicy wraz z kopułą przypisuje Kacprowi, a ukończenie prac dekoracyjnych datuje właśnie na rok 1641[2].

Autorzy opracowania wyników prac konserwatorskich przy tejże kaplicy jako pierwszi wskazali na interesujący problem przeznaczenia użytkowego kaplicy. Zarówno jej usytuowanie przy klasztorze (a nie przy kościele), zdaje się wykluczać charakter kaplicy grobowej dobroczyńców, tym bardziej że od czasów jej powstania do końca XVIII w. żaden ze starostów chęcińskich nie był tu pochowany. Natomiast dodanie półkolistej absydy na ołtarz oraz istnienie ponad wejściem drewnianego chóru, dostępnego z piętra krużganku, klasztoru, jak również urządzenie grobowych krypt pod posadzką, wskazuje na fakt umieszczenia w niej wewnętrznej świątyni zakonnej, przeznaczonej do modlitw określonych regułą i grzebania zmarłych zakonników[3].

Jest orientowana, zbudowana z kamienia łamanego na planie kwadratu, o korpusie nieco wyższym od budynku klasztoru, z niską absydą od wschodu, ze sklepionymi kryptami grobowymi. Ściany zewnętrzne są tynkowane, naroża opilastrowane, zdobią je niepełne belkowanie. Kopuła kaplicy i półkopułka absydy lekko rozpłaszczone. Bryła kaplicy jest prosta i harmonijna. Kopułę wieńczy kamienna latarnia, stanowiąc największą jej ozdobę. Dekoruje ją sześć herm z popiersiami mężczyzny, kobiety, dziecka oraz trzech aniołów, wspierających się na liściach akantu oraz główki aniołków i bogate profile gzymsowan. Pokrycie latarni wykonano z ciosów kamiennych w formie łuskowatej dachówki. Kamieniarz zatrudniony przy jej wykonywaniu nosił imię JOAN, co zanotował na jednym z ciosów kamiennej kopułki[4].

Wnętrze absydy otwarte jest do wnętrza kaplicy łukiem tęczowym. Ściany kaplicy obiega belkowanie z dekoracją stiukową, które nad tęczą ma biogram IHS i datę 1641. Wnętrze kopuły podzielone jest płaskimi żebrami z dekoracją stiukową z tegoż czasu. Na żagielkach umieszczone są na dwóch pendentywach późnorenesansowe stiukowe kartusze z herbami Gryf Jana Branickiego i Nieczuja jego żony, Anny Beaty z Wapowskich. Całe wnętrze oświetlają dwa okrągłe okna w  kaplicy, oraz dwa kwadratowe, umieszczone w absydzie[5].

W XVIII w. w kaplicy było trzy ołtarze: Matki Boskiej Bolesnej, przeniesiony w 1720 z kaplicy jej poświęconej, Jana Nepomucena i Przemienienia Pańskiego. Z wyposażenia kaplicy nic nie pozostało. Przed jej adaptacją na bar koktajlowy w l. 1966-1972 r. istniały pozostałości barokowego, drewnianego ołtarza barokowego z ok. XVII w. z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Nad wejściem istniał wsparty na slupkach drewniany chór muzyczny, dostępny przez niewielki otwór komunikujący z korytarza skrzydła północnego.

Organy

W 1763 r. wymieniono tu niewielki pozytyw.

Krypty zostały zasypane ok. 1972 r. Pochowane tam w XVII w. zwłoki trzech zakonników, pleban chęciński Tarczyński, pochował w innym miejscu, jeszcze w 1 poł. XIX w. Zakonnicy ci zmarli śmiercią męczeńską jak informuje (powstała nieco później) marmurowa tablica:

Corollarium. Trinq[ve] recens nato, prompsesunt munera Christo

Regestrina etenim Trinus et ipso cupit

Trinus et ipse De[us], tamen est trin[us] et unus

Et qui trinus erat, semper et unus erit.

Hostia trina etiam hic Francisci fune ligatur

Corpore sed trino spiritus unus ovat).

Passi sunt praedicti Patres.

A..D. 1657

Ipsa die Paschae quae fuit 1 Aprilis.

Occisi hic iacent a Cosacis.

A. D. Comparatvm 1720[6].

W 1751 roku powstał duży obraz olejny malowany na pótnie, przedstawiający męczeństwo zakonników na tle miasta i zamku chęcińskiego, powieszony następnie w kaplicy. Po usunięciu franciszkanów ok. 1817 r. został powieszony na górnym korytarzu, nad wschodami idąc do chóru[7]. Został on zniszczony przez ksienię z końcem XIX w.[8] obecnie przywrócono kaplicy pierwotny charakter i przeznaczenie.